ХАЙДА - Наср - Қирғизистон - Материаллар

Бош саҳифа » Материаллар » Қирғизистон » Наср

ХАЙДА

Элмурод ЮСУФ пъеса ҚАТНАШУВЧИЛАР ЙИГИТ ПОЕЗД ҲАЙДОВЧИ ҲАЙДОВЧИ ЁРДАМЧИСИ ПОЕЗД БОШЛИҒИ ПРОФЕССОР АДВОКАТ ДЕПУТАТ ГИПНОЗЧИ АДАШГАН ЙЎЛОВЧИ Воқеа темир йўлда бўлиб ўтади. БИРИНЧИ ПАРДА Узоқдан поезднинг чўзиб-чўзиб чалган гудоги, сўнг ғийқиллаб тўхтагани эшитилди. Саҳна ёришганда биз темир йўлнинг қоқ ўртасида қулочини кенг ёзганича поездни тўсиб турган йигитни кўрамиз. Саҳнага бақириб-чақириб поезд ҳайдовчиси киради. ҲАЙДОВЧИ: Бу қандай беъманилик. Ўлгинг келдими? Йўлни оч! ЙИГИТ: Ҳайда. ҲАЙДОВЧИ: Йўлдан қоч аҳмоқ! Ўлгинг келса ўзингни ос. Осон йўли шу. Қоч йўлдан, ҳайдайман. ЙИГИТ: Хайда. ҲАЙДОВЧИ: Билиб қўй, сени янчиб кетганим билан мени ҳеч ким қамамайди. Бахтсиз ҳодиса, тамом. Охирги марта айтяпман, йўлдан қоч. Бўлмаса депсаб кетаман. ЙИГИТ: Ҳайда! Ҳайдовчи (қўлини мушт қилиб). Ҳозир ҳайдашни кўрсатиб қўяман сенга. (Йигитга ташланади. Йигит унинг қўлини ушлаб қайрийди). Вой қўлим, қўлимни қўйвор... қўйвор... Ҳовлиқиб ҳайдовчи ёрдамчиси киради. ЁРДАМЧИ: Нима гап, шеф? ҲАЙДОВЧИ: Нима гаплигини кўриб турибсан-ку. ЁРДАМЧИ: Нима қилай, шеф? ҲАЙДОВЧИ: Дард қил, бало қил, ҳумкалла! ЙИГИТ: (ёрдамчига) Ҳайда. ЁРДАМЧИ: Шеф бўлмаса, мен ўзим ҳайдолмайман. ЙИГИТ: (ҳайдовчини бўшатиб) Ҳайда. ҲАЙДОВЧИ: (қўлини уқалаб, ялиниб) Жон оғайни, яхшиликча йўлни бўшат. Ахир график деган нарса бор. ЙИГИТ: Ҳайда. ҲАЙДОВЧИ: Намунча ҳайда-ҳайдалайверасан, жин ургур. Шундан бошқа сўзни била (санми сен ўзинг?! (Ёрдамчига) Нега қаққайиб турибсан, поезд бошлиғини топиб кел. ЁРДАМЧИ: Унга нима дейман. ҲАЙДОВЧИ: Нима дердинг, битта жонидан тўйган чулчут йўлни тўсиб турибди, дейман. ЁРДАМЧИ: Тушундим. Битта жонидан тўйган чулчут йўлни тўсиб турибди, дейман. ҲАЙДОВЧИ: Жўна (ёрдамчи чиқади). Жон оғайни... ЁРДАМЧИ: (қайтиб кириб). Шеф, ҳалиги, бошлиқ озгина ичволган бўлса нима қилай? ҲАЙДОВЧИ: Ичволиш у ёқда турсин, чекволган бўлсаям оёғини ерга теккизмай олиб кел. ЁРДАМЧИ: Хўп бўлади (чиқади). ҲАЙДОВЧИ: Жон оғайни... ЁРДАМЧИ: (қайтиб киради). Шеф, агар бошлиқ ухлаётган бўлсачи? ҲАЙДОВЧИ: (асабий) Ухламоқ тугул ўлган бўлса ҳам оёғини ерга теккизмай олиб кел, хумкалла, ошқовоқ, тўнка! ЁРДАМЧИ: Оёғини ерга теккизмай олиб келаман, шеф, ишонаверинг (чиқади). ҲАЙДОВЧИ: Жон оғайни, ахир тушун, бу оддий поезд эмас, олий имтиёзли поезд . Йўловчиларнинг ҳаммаси професор, олимлар, ёзувчилар... Ҳаммасини зиёлиларнинг аллақандай йиғилишига олиб кетяпман. Озгина кеч қолсам бошим кетади. Ахир менинг ҳам бола-чақам бор. ЙИГИТ: Менда ҳам бор бола-чақа... ҲАЙДОВЧИ: Ҳа, болаларингни боқолмай қийналганга ўхшайсан. Оғайни, замон шунақа, бола-чақа боқиш осон эмас. Рўзғор деб қўйибди буни. Сабр қил, ёруғ кунларингга ишон. Уйга бор энди, сени кутишаётгандир. ЙИГИТ: Ким? ҲАЙДОВЧИ: Ким бўларди, болаларинг, хотининг. ЙИГИТ: Болам ҳам, хотиним ҳам йўқ. ҲАЙДОВЧИ: Ахир ҳозиргина бор дединг-ку! ЙИГИТ: Энди эса йўқ. ҲАЙДОВЧИ: Эй, туф-е! Ҳеч бўлмаса йўловчиларга раҳм қил. Улар ўз қурултойларига кеч қолишни хоҳлашмайди сираям. ЙИГИТ: Менинг нима ишим бор. ҲАЙДОВЧИ: Поездни сенинг устингдан ҳайдаб ўтолмайман-ку, ахир. ЙИГИТ: Ҳайдайвер. Шу пайт орқасига поезд бошлиғини опичлаб олган ёрдамчи киради. ЁРДАМЧИ: Мана шеф, худди сиз айтгандек оёғини ерга теккизмай олиб келдим (поезд бошлиғини темир йўл устига ётқизади. Ғирт маст поезд бошлиғи хуррак отади). ҲАЙДОВЧИ: Жин ургур, ғирт маст-ку! ЁРДАМЧИ: Роса ҳаракат қилдим уйғотишга, уйғонмади... Шарт опичладиму, олиб чиқавердим. ҲАЙДОВЧИ: (бошлиқни туртиб). Начальник, ҳов начальник!..(Жавоб ўрнига хуррак эшитилади). Начальник дейман! Э, келиб-келиб, шунақа ҳодиса рўй берадиган куниям ичадими, нафсингга ўт тушкур. Тур ўрнингдан ҳой ит эмган! (Бошлиқнинг қорнига тепади. Бошлиқ пинагини бузмай хуррак отади). Э, мана кўряпсанми оғайни, ҳар доим аҳвол мана шунақа. Яшаш оғир. Яшаш биргина сенга эмас, менга ҳам оғир, айниқса мана бунақа тентак ёрдамчинг билан, пиёниста бошлиғинг бўлса. ЙИГИТ: Ёлғон! Яшаш ҳаммагаям оғир эмас. Мана масалан, менинг бир савдогар оғайним бор. Унга яшаш осон. Бир эмас иккита енгил машинаси, данғиллама дала ҳовлиси, шаҳарда квартираси бор. Битта партада ўтириб ўн йил ўқиганмиз. Ана шу оғайнимнинг уйига бордим бир куни. Жон оғайни, дедим унга, онам касал бўлиб қолди, дедим. Тушуняпсанми, онам-а?! Дорига озгина пул бериб тур, ойлигимдан қайтараман дедим. У бўлса қўлимга бир сўм пул тутқазди. "Бошқа пулим йўқ", дейди кўзини чақчайтириб. Кейин менинг кўз олдимда иккита ойимча билан қўлтиқлашиб, ресторанга қараб кетди. Унга яшаш осон. Кўряпсан-ку, маишат учун пул бору, савоб учун йўқ. ҲАЙДОВЧИ: Ҳар қалай, бир сўм бўлса ҳам берибди-ку. ЙИГИТ: Бошимга ураманми бир сўмни. Балки у ўшанда пул бериб турганда онам тирик қолармиди. ҲАЙДОВЧИ: (чўзиб). Ҳа-а...(пауза). Вой тавба-ей, мен бу ерда сен билан бемалол лақиллашиб ўтирибман, бу ёқда бўлса графигим куйяпти (бошлиқни туртади). Начальник... ЙИГИТ: Мана сен пул бериб турармидинг? ҲАЙДОВЧИ: Кимга? Нимага? ЙИГИТ: Доригада. ҲАЙДОВЧИ: (каловланиб). Ҳм..., Менга қара оғайни, йўлни бўшат, қийнама мени. ЙИГИТ: Йўқ. Устимдан ҳайдайвер. ҲАЙДОВЧИ: Яна ўша гап, яна ўша гап. Мен оилангнинг қарғишига қолишни хоҳламайман, тушуняпсанми. Начальник, ҳов, начальник!... (Бошлиқ хуррак отади). Эй, тўйдим ҳаммасидан! Нега энди график куймаслиги учун мен жон куйдиришим керак. Бошқалар мазза қилиб маишатини қилсин-у, мен эса ўзимни қийнашим керак? Нега!? Тупурдим ҳаммасига (ёрдамчига). Ҳой, бор ароқдан олиб чиқ. Мен ҳам биламан ичишни, мен ҳам биламан маишат қилишни (ҳайрон бўлиб турган ёрдамчига бақиради). Ароқ!... Ароқ деяпман сенга! Бошлиқ кўзини очиб, бошини кўтаради. БОШЛИҚ: Ароқ? Опке ароқни. Ичамизда, ўлдирса ҳам ароқ ўлдирсин. ҲАЙДОВЧИ: (хурсанд). Ҳайрият-ей, начальник..., Хурракни уриб ётибсиз, бу ёқда бўлса поезд тўхтаб турибди. БОШЛИҚ: Нима, станция бошлиғи поездни кўпроқ ушлаб қолдими? (ёрдамчига) Ароқни олиб келмайсанми (ёрдамчи чиқади). ҲАЙДОВЧИ: Бу ер ҳеч қанақа станция эмас. Мана бу жойда битта жўжахўроз ўзини поезд тагига ташламоқчи бўляпти. БОШЛИҚ: Ҳайдайвер. Ташлагиси келса ташлайверади-да. Бизнинг нима алоқамиз бор? Мен ўн беш йилдан бери темир йўлда ишлайман. Ўзини поезднинг тагига ташлаган қанчадан-қанча одамларни кўрдим. Ҳар иш худодан. Пешонасига поезднинг тагида ўлиш ёзилган экан сен хоҳлайсанми, хоҳламайсанми, барибир ўзинипоезднинг тагига ташлайверади. Ҳой, анави қаёққа йўқолди, ароққа кетган?.. (ҳайдовчига). Нега қаққаяпсан ҳайда поездингни. ЙИГИТ: Мен сенга айтмабмидим ҳай деб. БОШЛИҚ: Ана халқ ҳам мени қўллаб-қувватлаяпти.(гандираклаб йигитнинг ёнига келади). Ростини айтсам, сиз тушунган одам экансиз. Танишганимдан ғоят хурсандман. Бир ичамиз-а? ҲАЙДОВЧИ: Ўзини поезднинг тагига ташламоқчи бўлган мана шу бўлади. БОШЛИҚ: Ростдан-а? (Йигитнинг елкасига уриб). Ростини айтсам, сиз тушунган одам экансиз. Мен сизнинг қарорингизни қўллаб-қувватлайман. Ростини айтганда, жуда ақлли қарор чиқаргансиз. Чунки поезднинг тагида ўлиш жудаям осон. Ростини айтганда, ўзингизни оссангиз ёки сўйсангиз жудаям қийналиб ўласиз. Аммо ўзингизни поезднинг тагига ташласангиз қийналмасдан, юз грамм ичгандай мазза-қилиб ўласиз. Мен бунга кафолат бераман. Бир ичмаймизми-а? Ичамиз! ЙИГИТ: Мен умуман ичмайман. БОШЛИҚ: Биродар, ахир ўлимингизни ювишимиз керак-ку?! Ичмасак, қандай ювамиз-а? Демак, ичамиз. Сиз ҳам ичасиз! Акс ҳолда, поезд бошлиғи сифатида мен ўзингизни поезд тагига ташлашингизга рухсат бермайман. Ҳой, анави қаёққа кетди, ҳалиги ароққа кетган... ҲАЙДОВЧИ: Начальник, ўйланиб иш қилинг, график куйяпти. БОШЛИҚ: (энсаси қотиб) Поезингни ҳайдайвер дедик-ку сенга, ҳайдайвер. Фақат бизга ҳалақит берма (йигитга) Ҳа, айтгандек, ариза ёздингми, поездни тагига ташлашга рухсат беринг деб? Ҳай, майли, зарари йўқ. Таниш-билишчиликка аризасиз ҳам ўзини поезд тагига ташлашга рухсат беравераман. Мен шунақа мард одамман. Бир яшик ароқ кўтариб ёрдамчи киради. ЁРДАМЧИ: Начальник, мана опкелдим. БОШЛИҚ: Баракалла, азамат! ҲАЙДОВЧИ: (ёрдамчига) Нима қилганинг бу хумкалла! Ароққа чўмилтирмоқчимисан? ЁРДАМЧИ: Вагон ресторанга кириб начальник ароқ сўраяпти девдим яшиги билан олдимга қўйиб қўйишди. Кўтариб келавердим. БОШЛИҚ: Қани келинглар, бир ичайлик ўладиган жонга (бир шиша ароқ олиб очади. Ундан бир миқдор ичиб, шишани йигитга узатади). Истокон йўқ экан, шишадан ичаверамиз. Олинг... ЙИГИТ: Мен ичмайман дедим-ку. БОШЛИҚ: (зўрлаб) Ичинг-е, ўладиган жонга. Ҳаммамиз барибир ўламиз. Ҳаммамизнинг тақдиримиз бир. Сиз поезд тагида ўласиз, биз поезднинг ичида (кулади). Ичинг! ЙИГИТ: Йўқ, мен пок ўлмоқчиман. Сиз ичинг. Бўкиб қолгунингизгача ичинг. БОШЛИҚ: (ичади) Ароқ бор экан, демак кимдир уни ичиши керак. ЙИГИТ: Ҳа, сиз ичинг. Шундан бошқа ташвишингиз йўқ. Ичганда ҳам яшиклаб ичасиз. Чўнтагингизга пул сиғмайди. Проводниклар чўнтагингизни тўлдириб туради. Сизнинг онангиз дори йўқлигидан ўлмайди, болаларингиз бир йил аввал бузилган телевизорингизни тузаттириб беринг деб ғалва қилмайди. Оилангиз қотган нон емайди. Шунинг учун ичасиз, пул қутуртирганлиги учун яшиклаб ичасиз. БОШЛИҚ: Нима дейди бу? ҲАЙДОВЧИ: Нима деса шуни деди-да (асабий). Эй, худо, ахир графигим куйяпти. Менга йўлни бўшатиб беринглар! БОШЛИҚ: Йўқ, нима дейди бу, тушунтир? ЁРДАМЧИ: Порахўр деяпти, начальник. БОШЛИҚ: Порахўр? Мен по-ра-хўр? (жаҳл билан). Яхшиликка ёмонликми? Мен поезд депсаганда оғриқни сезмасин деб унга ичирмоқчи бўляпман, у бўлса мени порахўр дейди (бақириб). Йўқ, мен буни шундай қўймайман. Қасос оламан, қасос! Бошлиқ йигитга ташланади. Боядан бери аламини ичига ютиб турган ҳайдовчи унга ёрдамга келади. ЁРДАМЧИ: Ҳа, оч биқинига уринглар, оч биқинига. Билиб қўйсин поезд йўлини тўсиш қанақа бўлишлигини. Шу пайт саҳнага ғайритабиий юриш билан шоир кириб келади. У муштлашаётганларни диққат билан кузатаркан, ўзича бир нималарни пичирлайди. Йигит ҳайдовчи ва бошлиқни зарб билан четга улоқтиради. ШОИР: О, паҳлавон ва мард Рустами достон, Халқимнинг қаҳрамон, полвон ўғлони. Кимнингки бўлса гар феъл-хулқи ёмон, Сендан топажакдир ўз ажалини. Мен сенга мадҳия тўқийман фақат, Омон бўл юртимнинг азиз фарзанди, Разолат эркига қилмаган тоқат, Адолат учун сен буюк курашчи! БОШЛИҚ: Жинними бу? ҲАЙДОВЧИ: Шоир шекилли. ЁРДАМЧИ: (бақириб) Ҳа, ҳа, танидим, ахир бу машҳур шоир-ку! ШОИР: (янада илҳомланиб) Ҳа, мен шоирман, шоирман буюк, Меникидир шу замин, тупроқ. Овозим халқимнинг овози эрур, Халқим қувончини куйладим кўпроқ. Мен ётман дард-алам туйғуларига, Юрагим билмайди недир ғам-ташвиш, Дейманки, шеърларим ўқиган исон, Мазза қилсин гўё егандай кишмиш. ЁРДАМЧИ: Тирик шоирлар ғалати бўларкан-а? ШОИР: (жазаваси авжланади) Тун. Юртимнинг сокин, гўзал тунлари, У менга илҳомни этади ҳадя. Мен шеърлар ёзаман журнал, газетга, Бўлса ҳам баъзида пуллари нася, Бу тун менга илҳом берди чунонам, Ухламай тўлғониб чиқдим касалдай. Бир йўла ўнта шеър туғилди қаранг, Шакар қўшилмаган тоза асалдай. ҲАЙДОВЧИ: Сўзларни қуйилиб келишини қаранг. ШОИР: (ҳайдовчига ўгирилади). О, асримиз поездини буюк шофёри, Сизга минг ташаккур ушбу тун учун. Поезд шовқинидан халос қилдингиз, Ва илҳом кўрссатди ўзиннг кучин. Шоир бирдан тиз чўкади. Минг раҳмат ҳайдовчи, тиз чўкай сизга, Тарих унутмайди сизни бул кунда. Дейдилар фалон шоир шеърлар ёзганда, Поездни тўхтатиб турган у шунда. ҲАЙДОВЧИ: Жон шоир ака, сиздан бир илтимосим бор. ШОИР: Сўзла, у қандайин илтимос экан, Шоир ёрдам берар оғир аҳволда. Дардингни сўзлагин очиқ ва бекам, Ёрдамим аямай берурман сенга. ҲАЙДОВЧИ:Жон шоир ака, сиз кўпни кўрган, халқ орасида юрган одамсиз. Менга ёрдам беринг, графигим куйяпти (йигитни кўрсатиб) Анави йигит поезднинг тагига ўзини ташламоқчи. ШОИР: (йигитга) Паҳлавон, не учун бундайин қилиқ? Ахир умид қилар сиздан элу юрт. Поезднинг тагига ташласин ўзин Ватан нелигин билмаган манқурт. ЙИГИТ: Манқуртлар юртида оқиллар ўз жонига қасд қиладилар, шоир ака. Мен ортиқ бундай яшашни хоҳламайман. Бу қандай разолат, битта тилла узук учун хотининг хиёнат қилса. Остингда машинанг йўқлиги учун дўстларинг сенга паст назар билан қарашса. Ҳалоллик хурофот қолдиғи аталса. Бундан ортиқ даҳшат, фожеа борми? Шундай разил жамиятда сиздек оқилу донолар ҳали ҳам тирик юрганлигига ҳайрон бўламан, шоир ака. БОШЛИҚ: Ие, бу ғирт жинни экан-ку, шоир ака?! ШОИР: Бўлиши мумкин. Тентакка ўхшайди бу гўзал йигит, Балки у жафокаш ҳақиқат рамзи. Балки у ҳаётдан куйган девона, Ҳаёт қувончлари унга бегона. Бу йигит нақадар дардларга тўла, Бу йигит аламнинг ўзидир фақат. Унга жафосини сочаркан ҳаёт, Ёдига олмагай ҳеч қувноқ баёт. (Бирдан бақиради) Май! Май беринг шоири зотга, Май беринг, юрагим куйди аламдан! Май беринг, ичайин қониб ва қониб, Аламим олайин сўнгра қаламдан! БОШЛИҚ: Ана бизга ҳам улфат топилди (ароқни узатади. Шоир бир кўтаришда ярмигача ичади). Қойил! Ўзи мен ҳам шеъриятга жа жонбозман. Ҳатто қайсидир бир шоирнинг кичкинагина китобчасини ўқиб ҳам чиққанман. Ўлай агар тушунган бўлсам. (Ичади. Яна шоирга узатади). Қойил, ҳақиқий улфат экансиз. Айниқса ичишингизни кўрганимдан кейин шоирларга, шеъриятга ихлосим янаям ошди. Албатта яна битта шеър китоб ўқиб чиқаман, ҳеч вақога тушунмасам ҳам... Шоир ғайритабиий юриш билан кета бошлайди. БОШЛИҚ: Шоир ака, улфатчилик энди бошланди-ю, қаёққа? ШОИР: (ҳиссиёт билан) Халқимга, ижодимга! ҲАЙДОВЧИ: (йиғлагудек бўлиб) Бу йигитчи, у нима бўлади? График нима бўлади? Йўлни ким бўшатиб беради? ШОИР: Биласизми? (йигитга қараб). Бирдан илҳом қайнаб кеб қолди, Унинг сўзи, дардли кўзлари Менга достон ёзгин деб қолди. Мен кетурман достон ёзишга, Достон унга бағишланади. Достон охирида у, ўлар - Ўзини поезднинг тагига ташлаб. ҲАЙДОВЧИ: Шоир ака, уни йўлдан қайтармасангизх фақат достонингиздагина эмас, ҳаётда ҳам ўзини поезднинг тагига ташлаб ўлади. ШОИР: Нима қилай? Жафокаш, аччиқ ҳақиқат, Уни шу қарорга қилибди мажбур. У ўлиши керак ва майли ўлсин, Мен эса достонни ёзай эркин, ҳур, У ўлиши керак! Мана ҳақиқат! Шоир кетади ЁРДАМЧИ: Қойил! Айниқса охирги сўзлари зўр. "У ўлиши керак, мана ҳақиқат!" Қойил! БОШЛИҚ: Ростини айтсам шоирлар яхши улфат бўлишар экан (йигитга). Кўрдингми, ароқ ҳатто шоирларнинг илҳомини қўзғайди. Сен бўлса порахўр дейсан. Порахўр. Ёки худодан қўрқадиган, пок виждон билан яшамоқчи бўлган ёлғиз сенмисан? Йўқ, мен ҳам қўрқаман худодан. Ҳа, қўрқаман! Ростини айтсам, бизнинг худодан қўрқишимиз кимларгадир катта зиён. Фуқароси худодан қўрқадиган мамлакат, давлат учун фожеа. Шунинг учун бизни ўғирлик қилишга, порахўрликка, қинғир ишларга мажбур қилишади. Чунки бу дунёда худодан эмас, давлатдан қўрқишинг керак.. Манқурт, манқурт бўлишинг керак... (бирдан сесканиб чор-атрофга олазарак назар ташлайди. Бармоғини лабига босиб) Тс-с!..Мен гапирмадим, сен эшитмадинг. ЙИГИТ: Эшитдимми, эшитмадимми барибир эмасми... БОШЛИҚ: (чиройи очилиб, суюниб) Ҳа-я, ахир барибир ўласанку (кулади). Ростини айтганда, тирикчилик ҳаммага керак. Мана ўша шоир. Достон ёзади. Сен билан менинг номимни адабиётга олиб киради. Аммо шоир достонни сен билан менинг номимни тарихда қолдириш учун эмас, ўша достонни пуллаш учун ёзаётганини наҳот тушунмасанг. Бу дунёда ҳамма қул. Ўз нафсинининг қули. Биз ҳаммамиз қулмиз, қулмиз, қулмиз, қулмиз! (Хохолаб кулиб, шишада қолган ароқни бошидан қуяди). Қулмиз! ҲАЙДОВЧИ: Войдод! Ахир менинг графигим куйяпти, одамлар! Менга йўлни бўшатиб беринглар! Қолган ҳамма нарсага тупурдим, тупирдим! ЙИГИТ: Беъмани гапларнинг нима ҳожати бор. Ҳайда. Мен бу беъмани дунёда яшашдан қутқар. Савобга қоласан ахир, савобга! БОШЛИҚ: Ҳайдайвер. "У ўлиши керак, мана ҳақиқат". Мен эса дам оламан (бошлиқ темир йўл устига чўзилади). Ҳайдайвер! (хуррак). Парда ИККИНЧИ ПАРДА Ўша ҳолат саҳнага профессор, адвокат, гипнозчи ва депутат кириб келади. ПРОФЕССОР: Мана бу ҳолни қаранглар, азизлар. Бу ёқда биз - йўловчилар кутиб ётибмиз, бу ёқда эса булар ароқхўрлик қилмоқдалар. Мана шу ҳолатда беихтиёрий одамнинг маймундан тарқалганлигига ишониб кетасан. Чарльз Дарвин таълимоти нақадар ҳақлигига гувоҳ бўласан. ДЕПУТАТ: Менимча ҳурматли профессор, поезд хизматчиларининг барчасига ўта юқумли касаллик тарқалган. Проводниклар ғирт маст. Мана энди поезд ҳайдовчиси ҳам ичиб ўтирганининг гувоҳимиз. Менимча дарҳол барча поезд ходимларини тўплаб "Ичкилик - оғу" деган мазмунда семинар кенгаш ўтказиш лозим. АДВОКАТ: Бир ҳисобдан сизнинг сўзингиз тўғри, жаноб депутат. Аммо биз уларни мажбуран семинарга қатнаштиролмаслигмизни назарда тутиб, тезда поезд жамоатчсилигинининг шошилинч йиғилишини ўтказмоғимиз ва унинг қарорини темир йўллар бошқармасига жўнатмоғимиз даркор. ПРОФЕССОР: Жуда оқилона фикр. Аммо айтингчи, жаноб адвокат, темир йўллар бошқармасининг жавобини неча муддат кутмоғимиз даркор? АДВОКАТ: Қонунга кўра улар аризаларга бир ой ичида чора кўриб, жавоб йўллашлари шарт. ДЕПУТАТ: Демак биз бир ой мана шу жойда саланглаб жавоб кутишимиз керак экан-да? Унгача зиёлилар қурултойи ўз ишини тамомлаб, тарих зарварақларидан жой олган бўлади. ПРОФЕССОР: Масаланинг ана шу томони муҳим. Ахир бир ой ичида цивилизациянинг эволюцион процесслари тўхтаб туролмайди. Мен поездда кетаётган барча профессорлар номидан поезд шу дақиқанинг ўзида йўлга чиқишини талаб қиламан. ГИПНОЗЧИ: Ҳамма поезд хизматчиларини гипноз қилиш керак. Ана шундагина улар ўз вазифқаларини бажаришдан четга чиқмайдилар. АДВОКАТ: Сиз гипнозингизни бу ерда ишлатманг. Бу қонунга хилоф. ПРОФЕССОР: Поездни ярим йўлда тўхтатиб қўйиб ароқхўрлик қилиш қонунга хилоф эмасми? Мен жаноб гипнозчининг фикрига қўшиламан. Гипноз қилиш керак, тамом-вассалом. ДЕПУТАТ: Афтидан биз бу мураккаб масала юзасидан поезд жамоатчилигининг навбатдан ташқари мажлисини чақиришимиз керакка ўхшайди. ГИПНОЗЧИ: Гипноз қилиш керак. ҲАЙДОВЧИ: Биродарлар, мен ҳам гапирай! ПРОФЕССОР: Гапиринг. Ишчилар синфи вакилининг фикрини эшитиш фанни эгоизмдан порлоқ эволюцион прогрессизмга етаклайди! ҲАЙДОВЧИ: (тушунмай) Нимага етаклайди? ПРОФЕССОР: Эволюцион прогрессизмга, бошқачароқ айтганда, ҳм... нима десам экан... ДЕПУТАТ: Профессор, рухсат берсангиз сизга андак ёрдамга келсам. ПРОФЕССОР: Бажонидил. ДЕПУТАТ: Профессор айтмоқчиларки, ишчилар синфи вакилининг ҳар бир фикри фан ва турмуш оралиғидаги узвий мулоқотни янада мустаҳкамлайди ва фанимизни юксак илмий мақсад чўққиларига етказишда ғоявий жиҳатдан синалган... АДВОКАТ: (сўзини бўлиб) Қисқароқ, яъни юридик тил билан айтганда, профессор фикрингизни бажонидил эшитаман демоқда. ҲАЙДОВЧИ: Шуни бир оғиз сўз билан айта қолмайдими? Биродарлар, сизларни менга худонинг ўзи етказди. Мана бу ерда битта палид... АДВОКАТ: Илтимос қиламан, сўзларингизга ноқонуний ибора қўшмасдан гапиринг. ҲАЙДОВЧИ: Албатта ноқонуний-да. Мана сиз мени дарров тушундингиз. Мен ҳам унга айтдим. Поезд йўлини тўсиш ноқонуний дедим. У бўлса ҳайда дегани деган. Ахир мен кўра била туриб бир инсонни янчиб кетолмайман-ку! АДВОКАТ: Албатта янчиб кетолмайсиз. Қонун бўйича бу "қасддан қилинган жиноят" дейилади. ҲАЙДОВЧИ: Ана! Жон оғайни шу гапни анави (йигитни кўрсатиб) аблаҳга айтинг. Бир соатдан бери поезд йўлини тўсиб турибди. "Ўзимни поезд тагига ташлайман" дейди. АДВОКАТ: (йигитга) Яхши йигит, ўзингизни поезд тагига ташламоқчи бўлиб, йўлни тўсиб турганингиз ноқонунийдир. ЙИГИТ: Бор, тошингни тер. АДВОКАТ: (андак ранжиб). Кечирасиз, мени сизнинг ҳимоячингиз бўлишимни ўтиниб илтимос қилишди.Шу боисдан менга қўполлик қилишингиз ноўриндир. Зероки, мен бу ишни жамоатчилик асосида олиб боряпман, яъни ўз ҳимоям учун юридик тил билан айтганда маълум миқдорда хизмат ҳаққи, яъни пул маблағи сўрамаяпман. ЙИГИТ: Мен ҳеч кимнинг ҳимоясига муҳтож эмасман. Поездни ҳайдасин, тамом вассалом! Мени эзиб, янчиб кетсин, токи бу дунёда ном-нишоним қолмасин. ДЕПУТАТ: Менимча бу йигит жамиятга қарши исён кўтарган. Бу мардликни биз зиёлилар қўллаб-қувватлашимиз керак (йигитга). Лекин бу исённи бошқачароқ тарзда амалга оширингиз зарур. Чунки ўтган сессияда бизга берилган статистик маълумотларига, далил ва рақамларга суянадиган бўлсак, ҳар йили минглаб одамлар поезд ғилдираклари остида, қўпол сўзим учун маъзур тутасизлар-у, юмшоқроқ айтганда мажақланадилар. ПРОФЕССОР: Мантиқан тўғри фикр (йигитга). Шунинг учун ҳам сизнинг исёнингиз оддий бахтсиз ҳодиса сифатида баҳоланади. Агарда сиз жамоатчилик эътиборини ўзингизга қаратмоқчи бўлсангиз, ўзингизга ўзингиз ўт қўйишингиз керак. Биолог олим сифатида сизга шуни айтиб қўймоғим керакки, ўз-ўзига ўт қўйиш процесси оғриқлар, оғриқлар ва чидаб бўлмас оғриқлар эволюцияси билан... АДВОКАТ: (сўзни бўлиб). Уят! Уят! Биз инсонни мудҳиш жиноятга етаклаяпмиз. ГИПОНОЗЧИ: Гипноз қилиш керак, вассалом! ҲАЙДОВЧИ: (гипнозчига) Оғайни, бир яхшилик қилинг. Гипноз қиласизми, бало қиласизми, ишқилиб мана шу аҳмоқни темир йўлдан йўқотинг. Ахир график куйяпти-я графи-ик! ГИПНОЗЧИ: (йигитга). Сиз қўрқманг. Ҳеч қандай акс-таъсир бўлмайди. Мен жаҳон гипнозчилари кўригининг лауреатиман. ЙИГИТ: Туёғингни шиққиллат. Менга гипноз у ёқда турсин, сирка ҳам кор қилмайдиган бўлиб кетган. ГИПНОЗЧИ: Кўрамиз. Ҳаяжонланманг. Илтимос, музика. ҲАЙДОВЧИ: Музика? Музикасиз бўлмайдими оғайни? ГИПНОЗЧИ: Музика асабларни тинчлантиради. ЁРДАМЧИ: Менда бор музика. Ҳозир (чиқади. Қўлида магнитафон билан киради). Қўяйми? ГИПНОЗЧИ: Қўйинг. Ёрдамчи магнитафон тугмасини босади. Ғарб эстрада мусиқаси янграйди. ГИПНОЗЧИ: Ўчиринг (ёрдамчи магнитафонни ўчиради). Бах, Бетховен, моцарт мусиқалари керак. Тушуняпсизми, руҳий мусиқа керак. ЁРДАМЧИ: (каловланиб) Анақа, руҳийси йўқ менда. ГИПНОЗЧИ: Афсус... (шерикларига юзланиб), Сизларнинг ёрдамингиз керак. АДВОКАТ: Кечирасиз, сиз бу йигит билан гипноз сеанси ўтказишга рухсатномангиз йўқ бўла туриб сеанс ўтказяпсиз. Яна бунинг устига биздан ёрдам сўраяпсиз. Бу билан бизни ўзингизнинг ноқонуний ҳатти-ҳаракатларингизга шерик қилмоқдасиз. ПРОФЕССОР: Жаноб адвокат, балки мана шу ноқонуний ҳатти-ҳаракат бир инсон умрини сақлаб қолар. ДЕПУТАТ: Фикрингизга қўшиламан. Исённи тинч йўл билан бостириш ҳар қандай маданиятга етишган давлатнинг, хусусан инсоннинг вазифасидир. Қандай хизмат? ГИПНОЗЧИ: Бах мусиқаларини эшитганмисизлар? ҲАММА: Эшитганмиз. ДЕПУТАТ: Бах мусиқаларининг... ГИПНОЗЧИ: (сўзини бўлиб) Гапнинг қисқаси сизлар оғзиларингизда мусиқа чалиб турасизлар. Мен эса сеанс ўтказаман. Қани бир қаторга тизилинглар. Бошладик. Профессор, депутат, адвокат бир қаторга тизиладилар ва оғзиларида классик мусиқа чаладилар. ГИПНОЗЧИ: Яхши, яхши... Энди овозни бир оз кучайтиринглар, шундай. Сеанс бошланяпти (енгиларини шимириб йигитга яқинлашади). Кўзингизни юминг. Сиз ухлайсиз. Сизнинг ухлагингиз келяпти. Сиз қаттиқ чарчагансиз... ЙИГИТ: Ҳа, мен чарчаганман, шунинг учун ухлагим эмас, ўлгим келяпти. ГИПНОЗЧИ: Худо хоҳласа ниятингизга етасиз. Фақат ҳаяжонланманг. Кўзингизни юминг, кўзингизни юминг дейман. ЙИГИТ: Юммайман! Шунча йил кўзимни юмиб яшаганим етар! ГИПНОЗЧИ: Кўзингизни юминг. Ҳамма ташвишлардан қутиласиз. Ўпка, жигар, ошқозон, сийдик йўли, туғмаслик бефарзандлик, гемерой каби касалликлардан халос бўласиз. ЙИГИТ: Э, тошингни тер! ГИПНОЗЧИ: Ҳақорат қилманг. Кўзингизни юминг. Менга раҳмат айтасиз. ЙИГИТ: Ҳозироқ раҳмат айтишга тайёрман (гипнозчига мушт тушуради. У поезд бошлиғининг устига йиқилади. Профессор, адвокат буни сезмаган ҳода кўзларини юмганларича берилиб мусиқа чалишда давом этадилар. Ҳайдовчи ва ёрдамчи ўзидан кетиб ётган гипнозчига ёрдамга келадилар. Поезд бошлиғи бошини кўтаради). БОШЛИҚ: Ҳалиям турибмизми? Уф... бошим ғувиллаяпти (яшикдан ароқ олиб ичади). Йўқ, баттар ғувиллаяпти. Даволаниш керак, даволаниш...(профессор, адвокат ва депутатга кўзи тушиб, ҳайрон бўлади). Ие, ҳайкалми? Худди тирикка ўхшайди! Уф...бошим ёмон ғувиллаяпти, худди ари кириб олгандей... Йўқ, бошим эмас, ҳайкаллар ғувиллаяпти (профессор, адвокат ва депутатнинг қоринларига бирма бир қулоқ тутиб, диққат билан эшитади). Тўғри, ҳайкалларнинг ичига арилар ин қуришган. Ҳозир ҳаммасини қувиб чиқараман. (қўлидаги бўш шиша билан профессорнинг қорнига туширади). ПРОФЕССОР (қорнини чангаллаб). Войдод! БОШЛИҚ: (чўчиб). Ё, алҳазар! Адвокат ва депутат ўзларига келишди. АДВОКАТ: Тинчликми? ДЕПУТАТ: Нима гап? Профессор қорнини чангаллаганича нафасини ростлолмай турганини кўриб, адвокат ва идепутат унга ёрдамга келишди. БОШЛИҚ: (қўрқиб кетиб). Ё, алҳазар! Жинлар... Алвастилар...Йўқол! Йўқол! Бошлиқ орқасига тисралиб бориб, ҳайдовчи билан биргаликда гипнозчини ҳушига келтириш билан овора бўлаётган ёрдамчининг устига ўтириб қолади. Ёрдамчи қўққисдан елкасига тушган оғир юкдан мувозанатни йўқотиб, гипнозчининг устига йиқилади. Гипнозчи қорнига тушган зарбдан ўзига келиб, йигит ҳали ҳам дўппослашда давом этаяпти деган хаёлда "ёрдам" деб қичқиради. Бошлиқ бу қичқириқдан баттар капалаги учиб, додлаганча поезд томон қочади. Воқеани кузатиб турган йигит хоҳолаб кулади. ДЕПУТАТ: (бошлиқни кузатиб). Тавба, ароқ миясига урибди. Мана, сизга жаноб адвокат "Оқ ароқнинг қора қилмиши" (йигитга). Нега куласиз? ҲАЙДОВЧИ: (депутатга) Нега хайрон бўласиз. Биров "ўламан" деса, биров "куламан" дер эканда. ЁРДАМЧИ: (иршайиб) Гипнозчини гипноз қилиб қўйди... ГИПНОЗЧИ: (жағини ушлаб). Бу қанақаси? Мен унга яхшилик (қўлини оғзига тиқиб, синиб тушган тишини олади). Ҳайрият, ютиб юбормабман. Ҳар гипноз қилганимда биттадан тишимни синдириб турса, бу ёғи қандоқ бўлади. ЙИГИТ: Арзимайди шавласи, кулдиради ғалваси бўлади-да. АДВОКАТ: (профессор массаж қилиб). Ҳамма гапирса ҳам сиз гапирманг. Бу ёқда одамлар онгли равишда сизни ўлим ҳукмидан олиб қолмоққа ҳаракат қилмоқда. Сизнинг миннатдорчилигингиз шуми? (профессор ўзига келади). Ҳайрият, қўрқитиб юбордингиз-ку. ПРОФЕССОР: Бир одамга яхшилик қиламан деб, шу ҳолатга тушиб ўтирибман. Агар яхшилик шунақа бўлса, иккинчи марта қилмаганим бўлсин. ЙИГИТ: Сизларни ҳеч ким мажбурлаётгани йўқ. Поездга ўтирингларда янчиб кетинглар. Сизлар ҳам қутиласизлар, мен ҳам. Мен сизлар бахшида этмоқчи бўлган ҳаётга зор эмасман. АДВОКАТ: Эди ўзингиздан кўринг. Шу дақиқагача биз жамоатчилик асосида ҳаракат қилдик. Энди эса бу ишга ҳуқуқ тартибот органларини жалб қилиш лозим деб ҳисоблайман. Нима дейсизлар? ҲАММА: Тўғри. Тўғри! АДВОКАТ: Болта тушгунча тўнгак ҳам дам олади. Сизга болта тушадиган пайт етиб келди, шекилли. Ҳайдовчи, илтимос қиламан, рация орқали милиция чақирсангиз. ҲАЙДОВЧИ: (қўл силтаб). Э... ЁРДАМИ: Рация бузуқ... АДВОКАТ: (ҳайрон). Бузуқ? ЙИГИТ: Нега ҳайрон бўласизлар? Араванинг ҳам мўрт жойи қадоққа келганда синади. Келинг, шу поездни жамият поезди деб тасаввур қилайлик. У олға қараб интиляпти дейлик. Шунда у ўз йўлидаги ғов бўлган ҳамма нарсани бузиб, янчиб кетишга қодир. Унга ҳеч ким эътироз билдиролмайди. Чунки у келажакка қараб интиляпти, мақсад сари кетяпти. Ана шу "буюк" мақсад йўлида бир-иккита ғовнинг баҳридан кечиш узрли. Аммо ўша поезд бир фурсат тўхтадими, бас, унинг бутун механизмлари бузуқ эканлиги аниқланади. Одамлар бузуқ поездда, поезднинг ярим йўлда фалокатга маҳкум эканлигини сезмаган ҳолда ўзларининг эртанги кунларини, келажакларини яратгани кетаётган бўладилар. Поезднинг бузуқ эканлиги аниқлангач, ўша йўловчилар шу поездни ҳаракатга келтирганларнинг гўрига ғишт таший бошлайдилар. Поездни тузатиб, яна йўлга чиқиш ўрнига бир жойда депсинишиб сиёсатдонлик қиладилар. Ана шу бузуқ поезднинг бузуқ йўловчилари билан бирга нафас олишни хоҳламаган бир бечорани қийнаманглар. Ўлишимга ёрдам беринглар, илтимос. АДВОКАТ: Сиз жамиятга туҳмат қилманг. ДЕПУТАТ: Ўша сиз айтган ғовлардан бири ўзингизми? Унда ўшандақа ғовлардан воз кечиш учун жон деб икки қўллаб овоз берган бўлардим. Қани, бўлмаса овозга қўямиз. Ғовни янчиб ўтишга ким рози? ПРОФЕССОР: (кўзлари олайиб) Нима деяпсиз, жаноб депутат? Ахир биз зиёлимиз-ку?! ДЕПУТАТ: Ҳа, бундай ғовнинг баҳридан кечиш керак. ПРОФЕССОР: Биолог олим сифатида айтаманки, азизим, бузоқлар мол бўлгунча, жигарлар қон бўлади. Бу йигит ҳали бузоқ, демоқчиманки, ёш экан. Кўп нарсани тушунмайди. Ўша бузоқчанинг онгини ўстириш, мол даражасига олиб чиқиш сиз билан бизнинг бурчимиз. ЙИГИТ: (кесатиб) Агар мол деганда сизникидай бўй билан савлат назарда тутилса янглишмадингиз. ПРОФЕССОР: (кесатиқни мақтов тарзида тушуниб). Фақат бўй ва савлатни эмас, ёш ва ақлни ҳам назарда тутмоқдаман, азизим. Туядек бўй бергунча, тугмадек ақл берсин, деганлар. ЙИГИТ: Туядек бўйни кўряпману тугмадек ақлни кўрмаяпман, жаноб профессор. ПРОФЕССОР: (тушуниб, жаҳл билан). Нима? Сиз тентак экансиз! ДЕПУТАТ: (профессорга) Ана, сиз унга ачиниб ўтирибсиз, у эса... Қачонгача биз унинг ноғорасига ўйнашимиз керак? Ахир биз каби олиму фузалоларнинг бу ерда ҳассасини йўқотган кўрдай депсиниб туришимиз, жамиятни бир неча йиллар орқага суришидан хабарингиз борми, яхши йигит? Биз қурултойга кеч қоляпмиз, қурултойга! Қурултой ахир жамият учун муҳим бўлган қарорларни ишлаб чиқаради. Сиз қурултойнинг моҳиятини тушунасизми, яхши йигит? ҲАЙДОВЧИ: (қўл силтиб). Э, график нималигини тушунмаяпти-ю қурултоймиш? Шу пайт ташқаридан бақириб-чақириб адашган йўловчи кириб келади. ЙЎЛОВЧИ: (аланглаб). Қани у? Қани? Сизлардан сўраяпман! Қани у аблаҳ!!! А, мана... (ҳайдовчига ташланиб елкасидан олади!) Ўлдираман, сен аблаҳни ўлдираман! Ўлдираман!!! ҲАЙДОВЧИ: (бақириб) Ҳой аҳли, мусулмонлар, ёрдам беринглар, ўлдириб қўяди. ЁРДАМЧИ: Ёрдам беринглар, шефимни ўлдириб қўяди. Йигитдан ташқари ҳамма ёрдамга келади. Йўловчини қўлларини орқага қайришиб, ҳайдовчидан узоқлаштиради. ЙЎЛОВЧИ: (бақириб) Қўйиб юборинглар! Ўлдираман, барибир ўлдираман! ҲАЙДОВЧИ: (алам билан). Менинг айбим нима-а? Ҳали униси келиб туртади, ҳали буниси келиб уради. Қани ҳақиқат? ЙЎЛОВЧИ: (бақириб). Кўрсатиб қўяман ҳақиқатни! Оғзингдаги тишларингни қоқиб қўлингга берганимда биласан ҳақиқат нималигини! Қўйиб юборинглар дейман, қўйиб юборинглар! АДВОКАТ: Тинчланинг.... ЙЎЛОВЧИ: Мен тинчланайми? Йўқ, адабини бермагунимча тинчланиб бўлибман. Икки соатдан бери бир қадам жилмабмиз-а! У ёқда...У ёқда... ПРОФЕССОР: Тинчланинг! Биз ҳам худди сиз каби қурултойга кеч қолмоқдамиз... ЙЎЛОВЧИ: Тупурдим, ўша қурултойингизга! Ахир у ёқда отам ўлим тўшагида ётибди, отам... Бу бўлса... ҲАЙДОВЧИ: (ғазабга миниб) Ҳей, биродар, менга қолса ўша ўлаётган отангнинг олдига бир зумда етказиб қўяман-а. Бу ерда бир палид темир йўлни тўсиб турса нима қилай? Поездни унинг устидан кўтариб ўтайми! ЙЎЛОВЧИ: (юлқиниб) Қани у мараз? Каратэ қилиб ташлайман! Жўжадай эзиб ташлайман, ифлосни!!! ДЕПУТАТ: Ўзингизни босинг... ЁРДАМЧИ: Қўйворинглар уни. Зўрга ҳам зўрдек бало бордир (йигитни кўрсатиб). Ана у. Йўловчи бир юлқиниб бўшалиб чиқади. Атрофдагиларни ҳай-ҳайлашига қарамай, йигитга ташланади. Йигит бир мушт билан уни четга улоқтиради. ЙЎЛОВЧИ: (гандираклаб) Уҳ, единг... ҲАЙДОВЧИ: Билдик, зўр экансан. Олдингдан келсак тишлайсан, орқангдан келсак тепасан. Мард бўлсанг майдонга чиқмайсанми? ЙИГИТ: Қани мард билан олишадиган зўрлар? Йўқ, уларни тополмадим. АДВОКАТ: Сиз жиноят устига жиноят содир этмоқдасиз. ЙИГИТ: Жамиятни битта жиноятчидан халос қилинг, бўлмаса, айтинг поездни ҳайдашсин. АДВОКАТ: Жиноятчини қамашдан мақсад зўрликка - зўрлик эмас, бир инсоннинг аҳлоқини тузатиб, жамиятга қайтаришдир. Куч - кучда эмас, куч - адолатда эканини исбот қилишдир. ЙИГИТ: Бу гапни кўп эшитганмиз. Аммо қани ўша адолатнинг кучи? Атрофингизга бир назар ташланг. Адвокатнинг кўзи, олимнинг нигоҳи, пул қутуртирган одамнинг мастлиги билан эмас, оддий, заҳматкашнинг кўзи билан қаранг дунёга. Ҳаммаёқ ифлос эмасми? Атрофингизни номардлар ўраб турганини сезмаяпсизми? ДЕПУТАТ: Сиз тушкунликка тушиб қолибсиз. ЙИГИТ: Тушкунлик ишончнинг йўқлигидан келиб чиқмайдими? Хўш, айтингчи, мен кимга ишонай? Қуруқ гапдан нарига ўтолмайдиган сизгами? Бузоқни мол қилгунча жигари қон бўлган профессоргами? Ёки бузуқ поездни йўлга чиқарган ҳокими-мутлоқларгами? Адолат нима ўзи? Жавоб бермай қўяқолинг, нима дейишингизни яхши биламан. "Адолат -кишилар ўртасидаги ўзаро муносабатларнинг маълум тартиби ҳақидаги, шахснинг ҳуқуқ ва бурчлари мувофиқлиги ҳақидаги, ҳар кимни меҳнатига яраша тақдирлаш ҳақидаги тасаввурларни ўз ичига олган принцип", деб жавоб берасиз. АДВОКАТ: Жуда аниқ тавсиф бердингиз. ЙИГИТ: Лекин ҳаётда ҳам шундайми? АДВОКАТ: Шундай бўлиши керак. ПРОФЕССОР: Шундай бўляпти ҳам. Мана масалан, мен, илмий изланишларимга яраша унвон олдим, мукофотлар олдим. Данғиллама уй солдим... ЙЎЛОВЧИ: (алам билан) Йўқ, йў-ў-ўқ! Адолат йўқ! Агар адолат шу бўлса, тупурдим ўша адолатига! Мен ҳеч қачон улгириб боролмайман, боролмайман. Холам ўлди вақтида етиб боролмадим, аммам ўлди - етиб боролмадим, тоғам ўлди - етиб боролмадим. Мана энди отам ўляпти, унга ҳам кеч қоламан, кеч қоламан! Шуми адолат? Қани адолат? Қани адолат, қани адолат? ҲАЙДОВЧИ: (йигитга йўловчини кўрсатиб). Ҳой, инсон бўлсанг юрагинг жиз этмайдими? Йўлни бўшат мана бу бечорани ўлаётган отасининг олдига етказай. Кўзи юмилмасдан кўриб қолсин, армонда қолмасин. ЙИГИТ: Ўйлашга ҳожат йўқ. Поездингни ҳайда! ҲАЙДОВЧИ: Кўра-била туриб сени янчиб кетолмайман-ку ахир! ДЕПУТАТ: Бир мушфиқ инсонни ўлаётган отаси васлини сўнгги бор кўришдан жудо этиш тошбағирликдир. Йўлни бўшатинг. ЙИГИТ: Йўл битта. Фақат менинг устимдан. ЙЎЛОВЧИ: (йигитга ёлвориб). Жон оғайни, менга бир яхшилик қил. Илтимос қиламан, йўқ, ялинаман, жон оғайни... ака, акажон, йўлни бўшатиб беринг. Ахир отам ўляпти-я, отам... ПРОФЕССОР: Наҳотки юрагингизда меҳр-шафқат учқуни ҳам қолмаган бўлса? ЙИГИТ: Менга ким меҳр-шафқат кўрсатибди? Отасиз етим ўсганимда ҳам, онам ўлаётганда ҳам ким менга ёрдам бериб қўйибди. Битта тилла узукка хотинимни сотиб олиб, ҳайвоний ҳирсини қондирган аблаҳ нега бузилажак оиламга, тирик етим бўлиб қоладиган болаларимга ачинмади? Нега ҳафталаб оч юрган пайтларимда бирон кимса бир тўрғам нон илинмади? Энди ўлим билан юзма-юз турганимда менга раҳм-шафқат қилувчилар пайдо бўлиб қолибди. Қалбимда сўниб, топталиб, мозор топган шафқатимни уйғотмоқчи бўлишади. ЙЎЛОВЧИ: Жон оғайни, акажон, мен учун... мен учун шафқатингизни қайта тирилтиринг. Тушуняпсизми, агар отамнинг кўзи очиқлигида етиб бормасам, меросдан қуруқ қоламан-а, меросдан! АДВОКАТ: Ҳм.. Мерос - муҳим масала! Муҳим ва ўта жанжалли. ЙЎЛОВЧИ: Эҳ, нимасини айтасиз! Холамнинг ҳам, тоғамнинг ҳам, аммамнинг ҳам меросидан қуппа-қуруқ қолдим. Мен етиб боргунча ҳаммасини талаб, ташиб кетишибди олғир қариндошларим. Қанча жанжал қилмадим, қанча талашиб тортишмадим, бари бефойда. Энди отамнинг кўзи юмилишига етиб бориб, худбин қариндошларимни доғда қолдирмасам бўлмайди. Ишқилиб, етиб боргунимча отам ўлмай турсинда (жовдираб адвокатга қарайди). Ўлмай турармикин-а? АДВОКАТ: (нима дейишини билмай). Билмадим... Агар сизни яхши кўрса ўлмай туриши мумкин бўлса керак. ПРОФЕССОР: Биолог олим сифатида адвокатнинг фикрига қўшиламан. Инсон жон бераётган пайтда яхши кўрган одамини интиқлик билан кутиб, кутган одами келгандан кейингина дорилбақога рихлат этишлиги кўп кузатилган ҳодисадир. ЙЎЛОВЧИ: Худога шукур-ей (йигитга). Жон оғайни, илтимос, тиз чўкиб ёлвораман...(тиз чўкиб). Отамнинг меросидан маҳрум қилмагин... ЙИГИТ: (йўловчига). Аблаҳ экансан... ЙЎЛОВЧИ: Майли нима десангиз денг, фақат йўлни бўшатинг. Ахир бу мерос менинг ҳаётимни ҳал қилади, келажагимга, порлоқ келажагимга йўл очиб беради... ДЕПУТАТ: (йигитга) Нега талқон ютгандек индамайсиз? Ахир сиз бир инсонни меросдан маҳрум қиляпсиз-ку! ЙЎЛОВЧИ: Ҳа мени меросдан маҳрум қилманг. Ахир шу меросни деб (чўнтагидан патта чиқариб) мана шу лаънати паттани юз сўм "шапкаси" билан сотиб олдимку. Нега индамайсизлар, одамлар бир нима десангларчи, ҳеч бўлмаса мелиса чақирсангларчи... ЁРДАМЧИ: Шеф, бизни поездга патта сотилганми? ҲАЙДОВЧИ: (елка қисиб) Сотилмовди-ку?! Ахир бу махсус имтиёзли рейс. ЁРДАМЧИ: (Йўловчининг қўлидаги паттани олиб ўқийди). Ие, братан, сизни поездингиз аллақачон манзилига етибди-ку! ЙЎЛОВЧИ: Қанақасига? ЁРДАМЧИ: Шунақасига... ҲАЙДОВЧИ: (паттани кўриб). Биродар, сизнинг поездингиз тамоман қарама-қарши томонга кетибди-ку?! ЙЎЛОВЧИ (шокда) А?!! ПРОФЕССОР: (кўзига ёш олиб). Бечора бола... ЙЎЛОВЧИ: (бошини чангаллаб, фарёд уради). Вой-дод! Дод, дастингдан фалак! Вой мероси менга насиб қилмаган отам!.. (Бирдан турқи ўзгариб). Қани мени меросим? Қани? (тўрт оёқлаб бир нарсани излаб кетади). Шу ерда бўлиши керак у...Йўқ, бу ерда йўқ...Ҳа, мана бу тошнинг остига беркитиб қўйишибди...Йўқ. Бу ерда ҳам йўқ...(ўрнидан сакраб туриб, ёрдамчига ёпишади). А, меросимни сен олгансан, сен олгансан. Бер, бер менинг меросимни... ЁРДАМЧИ: М-м-мен мерос...мерос... ҳали... йўқ... ЙЎЛОВЧИ: Ёлғон гапирма. Қани чўнтагингни ағдар, чўнтагингга беркитиб олгансан меросимни.... ПРОФЕССОР: Ақлдан озди бечора.... ГИПНОЗЧИ: Гипноз қилиш керак, вассалом. Сеансдан кейин ўзига келиб қолади. АДВОКАТ: Шундоқ қилинг, жаноб гипнозчи. ЙЎЛОВЧИ: (ёрдамчига ўдағайлаб). Ағдар чўнтакларингни, ағдар дейман. ЁРДАМЧИ: (чўнтакларини ағдариб). Мен олганим йўқ, меросни. Мана, олганим йўқ...(ҳайдовчига),Шеф, айтинг унга... ҲАЙДОВЧИ: Ҳой, биродар, ўзингизни қўлга олинг. Бардам бўлинг. ПРОФЕССОР: (йўловчига) Бардам бўлинг азизим, бардам бўлинг. Биолог олим сифатида орий сўзим шуки, менга ҳам худди сиз каби мерос насиб этмаган. Бироқ мен бардам руҳ ила Чарльз Дарвин меросини ўргандим, бойитдим. Натижада сира кам бўлмадим. Сиз ҳам илмий меросни ўрганинг, зеро бахтингиз чопса. Бия тепиб берар туя, деганлар. ДЕПУТАТ: (йўловчига) Кўп ҳам ўкинаверманг. Ахир отангиздан ташқари яқин кунларда ўладиган қариндошларингиз бордир? Сиз ана шуларни ўйланг. Келажакка оптимистик назар билан қаранг. ЙЎЛОВЧИ: (жонланиб). Вой-ей, рост! Ўладиган бефарзанд тоғаларим кўп. Масалан, тоғам... Ие, ахир тоғам эндигина қирқ бешга чиқди-ку! У қачон ўлади? (бирдан ўзини ҳайдовчининг оёқлари остига ташлайди). Жон, акажон, поездни орқага қайтаришнинг иложиси йўқми-а? Йўқ деманг, отам жуда бой одам. Агар поездни орқага қайтарсангиз мероснинг тенг ярими сизники бўлади. Арра қиламиз. Жон ака, орқага қайтаринг поездни... ҲАЙДОВЧИ: Иложим йўқ оғайни, иложим йўқ. ЙЎЛОВЧИ: Иложим йўқ (бақириб ўрнидан туради). Ҳаммага иложиси топилади-ю, менга келганда йўқми-а? Йўқми? (ҳайдовчининг елкасидан олиб). Ҳозир орқага қайтарасан, поездни, қайта-ра-сан! Бўлмаса ичак-чавоғингни бошингга салла қиламан! Салла қиламан!!! ҲАЙДОВЧИ: Мусулмонлар, биродарлар, бу қанақаси? Балогардон менми? ГИПНОЗЧИ: Гипноз қилиш керак, вассалом! ҲАММА: Қилинг гипнозингизни тезроқ. Бўлмаса ақлдан озади шўрлик. ГИПНОЗЧИ: (йўловчига яқинлашиб) Яхши йигит, меросли бўлишни хоҳлайсизми? ЙЎЛОВЧИ: (ҳайдовчини қўйиб). Хоҳлаганда қандоқ. ГИПНОЗЧИ: Унда менинг айтганимни қилинг. Қилсангиз мерос сизники, қилмасангиз... ЙЎЛОВЧИ: Айтинг, айтинг тезроқ бажараман... ГИПНОЗЧИ: Кўзингизни юминг. (йўловчи кўзини юмади). Баракалла... Сиз ҳозир чарчагансиз, сиз ухламоқчисиз. Ухланг, ухланг, ухланг... (йўловчи тик турганича бир эснаб оладида, уйқуга кетади). Уйқу қандай яхши. Асабларингиз ором олмоқда. Сиз туш кўряпсиз. Тушингизда отангизнинг меросини қабул қилиб олишга кетяпсиз. Кайфиятингиз жуда яхши. ЙЎЛОВЧИ: (гипноз таъсирида). Мен поездда кетяпман. Кайфиятим яхши (поезд овозига тақлидан). Пу-пу-пиш пу-у-уп пиш... ГИПНОЗЧИ: Сизнинг куйлагингиз келяпти! Куйланг! ЙЎЛОВЧИ: (хиргойи қилиб). Бугун бозорга ўхшайди, Етимлар зор қақшайди. Етимнинг ҳолин сўрасанг, Мероси йўққа ўхшайдир, Бугун бозорга ўхшайдир, Камбағал зир қақшайдир. Камбағал холин сўрасанг, Мероси йўққа ўхшайдир. ГИПНОЗЧИ: Жуда яхши, энди менинг орқамдан юринг. Ухлаш яхши. Туш кўриш яхши. Ортимдан юринг. Ухлаш яхши, ухлаш яхши... ЙЎЛОВЧИ: Ухлаш яхши, ухлаш яхши... Гипнозчи ва йўловчи шу тахлитда аста-секин чиқиб кетадилар. Парда УЧИНЧИ ПАРДА Ўша ҳолат. Гипнозчи ва йўловчидан ташқари ҳамма ўз жойида. АДВОКАТ: Йўқ, мен сизнинг бу ишингизни оқлаёлмайман. Ахир сиз кўпчиликнинг юзига оёқ қўйяпсиз. Омма фикрини менсимаяпсиз. Эсингизни йиғинг. ДЕПУТАТ: Тавба, қаёқдаги бир хотинни деб ўзингизни поезд тагига ташламоқчи бўляпсиз. Хиёнат қилганмиш... Нима бўлибди? Қўлингиздан келса сиз ҳам хиёнат қилинг. Ўч олинг. ЙИГИТ: Мен бундай қилолмайман (жимлик). Нега одамлар бир-бирига хиёнат қилишади? Нега-а? ПРОФЕССОР: Одам ҳам сут эмизувчи ҳайвон. Шунинг учун ҳам ҳар биримизда ҳайвоний сифатлар мавжуд. Сиз эса жамиятга осиласиз. Жамиятга нима бўлибди? У доим шундай бўлган ва шундайлигича қолаверади. Ўзингизни ўйласангизчи... ЙИГИТ: Ҳамма фақат ўзини ўйласа, дунё жаҳаннамга айланиб кетмайдими? ПРОФЕССОР: Нега энди? Ана, маймунлар яшашяптику. Эътибор берганисиз, улар қандай қувноқ, шўх... Профессор завқланиб маймунларнинг қилиқларига тақлид қилади. Бирдан ҳамма унга мазаҳ нигоҳи билан қараётганини сезиб тўхтайди. У ҳижолат тортади. ЙИГИТ: (профессорга). Сиз нима иш қиласиз? ПРОФЕССОР: Мен инсонни маймундан пайдо бўлиш эволюциясини ўрганаман. ЙИГИТ: Профессор, сиз маймуннинг одамга айланишини эмас, одамнинг маймунга айланишини ўрганинг. ПРОФЕССОР: Илмий нуқтаи назардан одамнинг маймунга айланиши мумкин эмас. Бу аксиома. ЙИГИТ: (киноявий, профессорга тақлидан). Ҳаётий нуқтаи назардан эса мумкин. Зеро мен сизнинг қиёфангизда маймунни кўриб турибман. ПРОФЕССОР: (сўз тоаолмай). Ахир... ахир... АДВОКАТ: Ўйнаб гапирсангиз ҳам, ўйлаб гапиринг, яхши йигит. ЙИГИТ: (адвокатга). Сиз адвокатсиз-а? Оқни қора қорани оқ дейишга устаси фарангсиз. АДВОКАТ: Бу туҳмат! Мен энг яхши адвокатман. Мен суд процессларида энг кўп хизмат ҳаққи олиб ишлайман. Мен манаман деган жиноятчиларни суд залидан озод қилишга эришганман. Мен... ЙИГИТ: (унинг сўзини бўлиб). Сиз манаман деган ҳукумат чўчқаларини ҳимоя қилгансиз. АДВОКАТ: Қилганман.... (тилини тишлайди). ЙИГИТ: Баракалла, шу виждон билан қандай қилиб оқни оқ дея оласиз. Ахир бунинг учун пул тўлашмайдику? Кулги. Гипнозчи кириб келади. ГИПНОЗЧИ: Тамом, ухлади, қолди... ЙИГИТ: Э, салом, жаноб гипнозчи. ГИПНОЗЧИ: Энди кўзингиз очилдими, яхши йигит. Агар ҳали айтганларимга кўнганингизда эди, ошқозон, туғмаслик, гемерой каби дардлардан халос бўлардингиз. ЙИГИТ: Лекин жамиятниинг гемеройларини ким даволайди? Йиринглаб кетди-ку, ахир бу дард. Ҳалокат яқин-ку ахир?! Ким даволайди? Менинг ўлими ҳақида достон ёзмоқчи бўлган ўша шоирми? Ким? Бирингиз маймунларни ўрганасиз, иккинчингиз одамларнинг гемеройини даволайсиз, учинчингиз жамиятни уларга тўлдирасиз. Ўладиган касални йўқ, бу ўлмайди, яна узоқ яшайди, тузалиб кетади дейсиз. Сиз кимсиз ўзи? Одаммисиз, ҳўкизмисиз? Биз киммиз ўзи? Одаммизми, ҳўкизмизми? Одам бўлсак нега ҳўкизга ўхшаб яшаяпмиз? Ҳўкиз бўлсак, нега одам қиёфасида юрибмиз? Мен ана шуни билишни хоҳлайман. Нега мен одамман деганнинг тилини кесамиз? Йўқ, сен одам эмассан, ҳўкизсан деб уқтирамиз. Ҳўкиз бўлганда ҳам маймундан тарқалган ҳўкизсан, деймиз. Нега-а?Нега хиёнатни рағбатлантирамиз-у, диёнатни кўрганда нариги маҳалладан паранжи ёпиниб ўтиб кетамиз. Худо, Худо деймиз-у, ўзимиз худосизлик қиламиз? (депутатга). Депутат ака мен сизни телевизорда кўрганман. Яхши гапларни айтгандингиз ўшанда. Менга тушунтиринг, нега шундай-а? Ёки мен жинниманми? Ёки жамият жинними? Ким жинни? ДЕПУТАТ: Йўқ, сиз жинни эмассиз. Зероки, сизни жинни деб аташга бизда муҳим ҳужжат етишмайди. Сизни жинни деб тан олиш учун жиннихона врачининг справкаси керак. Сизда эса бундай справка йўқ. Демак, сиз жинни эмассиз. Жамиятга келсак. Бутун бошли жамият ҳеч қачон бирданига жиннилик касалига дучор бўлиши мумкин эмас.Тарихга назар ташласак, вабо, терлама каби касалликлар эпидемиясига гувоҳ бўламиз. Аммо жиннилик эпидемияси тарқалмаган. Бундан эса жиннилик юқумли касаллик эмас деган хулосага келамиз. Тушундингизми? ЙИГИТ: Тушундим. ДЕПУТАТ: Нималарни тушундингиз? ЙИГИТ: Сизнинг жиннилигингизни-ю, ўзимни соғлигимни. Кулги ЙИГИТ: Ҳа, кулинглар, кулинглар! Ўзларингизни устиларингиздан кулиш алам қилмаяптими? Ҳамма бирдан кулишдан тўхтайди. ЙИГИТ: Яна ким бенасиб қолди? Ҳа, ҳайдовчи. Сен кимсан ўзинг? Сен бўзчининг мокисан. Кўрганмисан мокини? Бир хил меъёрда у ёқдан бу ёққа бориб келиб бўз тўқийди. Сен ҳам битта издан у ёқджан бу ёққа қатнаганинг қатнаган. Ўша белгилаб қўйилган чизиқдан бир қадам чиқолмайсан. Фақат сенинг йўлинг тўғри. Қолганларники қинғир қийшиқ. Сен қулсан! Шу темир изларингга қулсан. Бор вужудинг билан севасан шу қулликни. ҲАЙДОВЧИ: (асабий). Ҳа, мен қулман, қулман! Тушундингми? Менинг графигим бор, темир изим бор, ойлигим бор, мукофотим бор. Қолган ҳаммасига тупурдим. Сенга ҳам тупурдим! Графигим барбод бўлди, графигим. Ўзинг кимсан? Кийгани ишттонинг йўқ-ку, Гирмонга ҳоким бўлмоқчисан? ЙИГИТ: Ҳа, кийгани иштоним йўқ. Лекин бўлиши мумкин эди. Сизларга ўхшаб яшаганимда битта эмас, миллионта иштоним бўлиши мумкин эди. Миллионта! ҲАЙДОВЧИ: Оғайни, ўлгинг келса майли ўлавер.Жон деб ўлавер. Лекин нега айнан поезднинг тагида ўлишинг керак-а? Нимага машинанинг тагида эмас? Нимага самолётнинг тагшида эмас? Дарёга чўкиб ўлишнинг нимаси ёмон? Ахир бу ер станциядан ўн чақирим узоқликда. Сени янчиб кетсам ким сени бу ердан излайди? Жанозангни ким ўқийди, оғайни. Ахир мусулмонсан... ЙИГИТ: Йўқ, мени ттопишларини хоҳламайман. Мурдамни шу ерда қузғунлар ейиши керак. Бу дунёнинг азоби менга етади. У ёқда ҳам азоб тортишни хоҳламайман, хоҳламайман! ПРОФЕССОР: Ахир бу қип-қизил жинни экан-ку?! ДЕПУТАТ: Жинни! Жинни! АДВОКАТ: Жинни бўлганда ҳам, қонуний жинни! Кулгулар. ЙИГИТ: Ана энди ўзингизга келдингизлар. Юзингиздаги пардангиз сидирилиб, ҳақиқий башарангиз намоён бўлди. Бирингиз маймунни одамдан, иккинчингиз ҳаётни қоғоздан ажратолмаслигингиз аёнлашди. Жиннининг жиннилигини аниқлаш учун шунча вақт керак бўлдими, жаноб зиёлилар? Ё сизларнинг ҳам ақлингиз калтароқми? ПРОФЕССОР: Жинни! ДЕПУТАТ: Юз фоиз жинни! АДВОКАТ: Қонуний жинни! ГИПНОЗЧИ: Бундай жиннига гипноз ҳам кор қилмайди. ЙИГИТ: Жинни! Хулоса қатъий. Ана энди жамиятнинг софлиги учун курашадиган пайт келди. Ўзингизни кўрсатинг, намуна бўлинг жаноблар! Жамиятни жиннилардан тозаланг. Гипнозчи айтгандай, таг томири билан тугатинг гемеройларни! Поездни ҳайданглар! ПРОФЕССОР: Ҳайда! АДВОКАТ: Ҳайда! ГИПНОЗЧИ: Ҳайда! "Ҳайда!", "Ҳайда!" сўзи акс-садо бериб такрорланаверади. Ҳайдовчи қулоқларини беркитади. "Ҳайда" сўзи баландроқ жаранглайди. ҲАЙДОВЧИ: (бирдан бақириб) Эҳ, лаънати! Ҳайдайман! Ҳайдайман! Мажақлаб ташлайман, мажақлаб! Графигимни куйдирдинг, ойлигимдан, мукофотимдан маҳрум қилдинг. Хотинимга, ўн йилдан бери янги кўйлак киймаган хотинимга, битта кўйлак олиб бермоқчи эдим, ниҳояти! Шуни кўп кўрдингми? Хотинимнинг нима гуноҳи бориди, нима? Фарзандларимнинг нима гуноҳи бориди? Ҳайдайман! ЙИГИТ: Ҳайда! ПРОФЕССОР: Ҳайда! АДВОКАТ: Ҳайда! ДЕПУТАТ: Ҳайда! ГИПНОЗЧИ: Ҳайда! ҲАЙДОВЧИ: Ҳайдайман! Ҳайдовчи чиқади. Шоша-пиша шоир киради. ШОИР: О, улгурдим, улгурдим, ҳайрият! Қаранг, холис эканда ният! Достоним ишонарли чиқмоғи учун, Йигитнинг ўлимин кўришим керак! Ҳайда! Ҳайда! Ҳайда!!! Поезд гудоги эшитилади. ЙИГИТ: Ҳа, кўриб қолинг шоири замон. Кўринг ва ёзинг! Сиз ҳам кўринг томошабинлар, кўринг. Ўлимни кўринг! Завқланинг! Ахир шунинг учун пул тўлагансизлар! Шунинг учун келгансизлар! Кўринг, мен ўляпман! Бундан буюкроқ томоша йўқ! Поезднинг юриб келаётган товуши эшитилади. Сахна йигитнинг қаҳқаҳқаси остида қоронғулашади. Поезд бостириб келмоқда. ЙИГИТ: (қоронғуликда) Кўринг, шоири замон. Мен...А-а-а!!!! ШОИР: (қоронғуликдан) У ўлди! Даҳшат! Ҳаммаёқ қон, қон! Оллоҳ даргоҳига йўл олди жон! Поезд гудоги. Парда ёпилади. ТАМОМ. 1995 йил, май-декбрь ойлари
1 2 3 4 5 Рукн: Наср \| Қўшди: Davron (09.10.2012) \| Муаллиф: Элмурод ЮСУФ
Кўрилди: 921 \| Рейтинг: 0.0/0