Чўлпон асарлари ман этилган вақтидаги воқеа

Балиқчи тумани чинобод шахрининг мехнаткаш инсонлари хақида

Мархум шоир Нурмат исмон хаёти хақида

Исажон СУЛТОН

Маъруфжонга

Болам, қишнинг изғиринли кечаларида кимсасиз далаларда гала-гала бўлиб изғиган дайди итларни бўри деб ўйлаганингни гапириб бердинг-а? Ҳа, дала-тузнинг тупроғу кесакларини ҳам музлатадиган совуқларда кучуклар ўшанақа тўпланиб олишади.
Аммо сен кўрганинг оддий гала холос-да. Истасанг, сенга бўри ҳақида гапириб берақолай.
Мен умрим мобайнида бўрига бир неча марта дуч келганман.
Дунёда ваҳший ҳайвонлар тўлиб-тошиб ётибди. Куч-қудрати, виқори, одамни ҳайиқтирадиган ҳайбати билан қайлардадир арслонлар, сиртлонлар, айиқлару тимсоҳлар умр кечирмоқда. Ваҳший деганда кўз олдимизга ақлни қўрқитадиган куч-қудрат ила инсон вужудини пийпалаб-мижиғлаб, тишлари билан парчалаб-узиб ейдиган этхўр ҳайвонлар кўз олдингга келади.

Бўриям шундай.

Беҳзод ФАЗЛИДДИН

(Рауф Парфи поэтик оламига бир назар)
Рауф Парфи янги ўзбек шеъриятида ижоди энг кўп баҳс-мунозараларга сабаб бўлган шоирлардан. Бу наинки унинг ўзига хос, бир қарашда ўта ғалат феъл-атвори акс этган ижодиёти, балки шеърларидаги айрича маъно товланишлари, шакл ва ифода воситаларига ҳам алоқадор.
Ўтган асрнинг 60-йиллари адабиётимизда Рауф Парфи деган жиддий поэтик ҳодиса рўй берди. Шоир “Энг узоқ ёзилган таржимаи ҳол”ида биринчи “шеърий асар”ини 1953 йилнинг 5 мартида (10 ёшида) ёзганини айтади. “Энди қандай яшаймиз?” сарлавҳали бу марсия-шеър бадиий савияси, кимга бағишланганидан қатъи назар, мурғак юракнинг туб-тубидан отилиб чиққан нидо – рост қайғу эканига шубҳа йўқ. Шоир илк ижодини марсиядан бошлагани бежиз эмасдир. Бу ҳазин (ғамгин эмас!) рауфона оҳанг шоир сифатида шакллангандан кейин ҳам унинг бутун ижодига хос белги бўлиб қолди. Рауф Парфининг турфа мавзу, турли йўналишдаги шеърларида ана шу мунгли оҳангни илғаш қийин эмас.
Асқад Мухтор “Шарқ юлдузи” журналида шоирга оқ йўл тилаб ёзган сўзбошисида Рауф Парфи ҳеч кимникига ўхшамаган овоз билан куйлай бошлаганини эътироф этади. Лекин “айни пайтда унда Усмон Носир руҳини, Ҳамид Олимжон сурурини, Чўлпон ғуссасини, Ойбек закосини туйиш мумкин”( Мирпўлат Мирзо) эди.

Зуҳриддин Исмоил

Оқар сувда оққан оқизоқ ноним,
Тонгларни уйғотган булбул забоним.
Болаликнинг тошлоқ кўчаларидан
Осмонга улоққан давру давроним,
Одам Ато йўнган сеҳргар қалам,
Момо Ҳавосини асраган ҳар дам.
Орият, номусда тенги йўқ ўзбек,
Озодлик жангида баҳодир, ўктам.
Ватансан, чамансан, оромижонсан,
Боболар юртисан, Ўзбекистонсан.

Нуқул ўзбеклигимизга фахрия ўқийвермай, ҳақиқатда ўзимизни ўзбек деб билишимиз ва бундан ғурурланиб иш кўришимиз шарт!

Тафаккур ўзлигимиз қўрғоними, о-о, унинг деворлари қандай баланд қурилган, қандай кунгураю миноралари бор, ота-боболаримиз ғайратига балли, деб салламно айтавермай, нураётган, тўкилиб бораётган жойларини тузатиб ҳам туришимиз керак. Глобаллашув – маънавиятга интервенция. Биргина бизда эмас, бутун дунёда, ҳатото ўзини энг ривожланган ҳисоблайдиган мамлакатлар ҳам унинг истилосида. Замон шамоли гоҳ илиқ, гоҳ аччиқ, лекин муқаррар эсяпти. Шамол тоғларни ҳам қум қилган. Шуни унутмайлик. Оддий ҳақиқатлар эсимизда турсин: келажагини ўйламаган миллатнинг бугуни йўқ, у фақат ўтмиш мозорларини улуғлаш билан қолиб кетади.

Хайрулла Қосимов (Элтурк). 2003 йил
(эссе)
Уни курсдошлари Шоир дердилар. Талабалар пахтага сафарбар этилганида, Мирзачўл далаларида муҳаббат домига тушди. Эндигина таниша бошлаганида, ногоҳ ул гўзал дардга чалинди. Зудлик билан шифохонага юборилди. Шоир ҳарчанд бормоққа уринмасин, “устоз”лар изн бершмади. Соғинч жону жаҳонини ўртаб юборди. Барибир шифохонага излаб борди. Аммо у ердан топа олмади ёруғ юлдузини. Ота-онаси олиб кетишган экан. Ортига қайтиб тун бўйи ухлай олмади.
Ярим тун. Висол иштиёқи юрак-бағрини туғёнга солди. Беихтиёр қўлига қалам олиб қоғозга энгашди. Чўлнинг ноябр ҳавоси ҳатто симёғочни чинқаратади.
Унинг қалбидан маъсум севгининг изтироблари тўкила бошлади:

Балки ўчган эдим ёдингдан,
Ширин ҳаёлингни буздимми?
Лайло, Лайло, сенинг ёнингда,
Япроқ каби кўрдим ўзимни.
Ширин ҳаёлингни буздимми?

***

Неъматулло Иброхим

Асқар Маҳкам ўзбек адабиётини Аҳмад Югнакийдан Абдулла Орифга қадар, тожик адабиётини Рўдакийдан Лоиққа қадар ўрганиб чиққан, Қуръон тафсири ва ҳадис илмини пухта ўзлаштирган ижодкор сифатида улкан Ҳақиқатни англаб етган одам эди. У ана шу Ҳақиқат учун ўзини қурбон қилишга-да тайёр ҳолда яшарди. Менинг назаримда унинг Худога муҳаббати, одмийзотга юксак эҳтироми... ва нафрати, ёрқин тафаккурга қоришиб кетган ҳиссиёти, қувонч ва изтироби чексиз ва чексиз эди. Бундай ҳолатни фақат даҳо ижодкорлардагина кузатиш мумкин, холос.
У ижодда зўракиликни ёмон кўрарди. Шеърни махсус мавзу топиб, ақлий тайёргарлик билан ёзадиган дўстларимиз устидан кинояли кулиб қўярди. “Неъмат ака, мени шеърнинг биринчи мисраси қийнайди,--деган эди у бир сафар,--биринчи мисрани топдимми, тамом, ёзаётган нарсамни осонгина тугатаман.” Чексиз тафаккурли ижодкор экани учунми, унинг шеърлари баъзан ҳаддан ташқари узун бўлиб тугарди. Достонга ўхшаб кетадиган шеърлари ҳам кўп. Суҳбатларимиз давомида мен унга Александ Блокнинг “Лирик шеър йигирма мисрадан ошмаслиги керак” деган гапини бот-бот эслатиб турардим. У эса: “Жаноб Блокнинг бу аксиомаси менга тўғри келмас экан. Ёзаётганда айтадиган гапларим кўплигиданми, ўзимни тўхтатолмайман”,- дерди кулиб. Ижодий ишда унинг айтадиган гаплари ниҳоятда кўп эди. Чунки у ўзбек, рус ва форс адабиётини чуқур ўзлаштирган эди.( Ҳамкурси Абдулло Зуҳурнинг айтишича, талабалик йилларида у Пушкин, Лермонтов ва Есенин шеърларини сатрма-сатр чизиб ўрганган экан.)